خوش آمدید

1
فصل اوّل
آشنایی با رایانه
پس از آموزش این فصل، هنرجو می تواند:
سيستم عامل 1 را تعريف كند و نقش آن را در سيستم رایانه اي توضيح دهد؛
اجزای اصلي يك سيستم رایانه اي را شرح دهد؛
انواع سیستم عامل های رایانه های شخصی را توضیح دهد؛
فرایند راه اندازی رایانه را شرح دهد؛
عملكرد كليدهاي ماوس و صفحه كليد را شرح دهد؛
رایانه را راه اندازی کند.
١ ١ سيستم رایانه ای
سيستم هاي رایانه اي از دو بخش زیر تشكيل شده اند:
الف( سخت افزار ) Hardware (: به كليۀ اجزاي فيزيكي )قابل لمس و مشاهده( در رایانه
كه شامل مدارهاي الكتريكي و قابل مشاهده است، سخت افزار گفته مي شود)شكل 1 1(.
Operating System  1
2
ب( نرم افزار ) Saftware (: به مجموعۀ برنامه ها و دستورالعمل هايي كه به وسيلۀ سخت افزار
اجرا مي شود، نرم افزار گويند.
نرم افزارها را مي توان به دو دستۀ زیر تقسيم بندي كرد:
١ نرم افزار هاي سيستمي: اين گروه از نرم افزارها، به طور مستقیم با سخت افزار ارتباط
برقرار مي كنند يا براي تولید برنامه هاي ديگر، استفاده مي شوند. سيستم عامل ها و مترجم ها را
می توان نمونه هايي از نرم افزارهاي سيستمي محسوب کرد.
٢ نرم افزارهاي كاربردي: نرم افزارهایي هستند كه براي نيازهاي خاص كاربران، مانند
عمليات مالی و محاسباتی، اداری و غيره طراحي و پياده سازي مي شوند. برخي از نرم افزارها
كه امروزه در سازمان ها استفاده مي شوند )مانند سيستم هاي حقوق و دستمزد، دبيرخانه و ...(
و نرم افزارهايي مانند MS-Word و MS-Excel و بازي هاي رایانه اي، جزو اين گروه محسوب
مي شوند.
سيستم عامل يكي از مهمترين نرم افزارهايي سيستمي است كه به محض شروع به كار رایانه
اجرا می شود. سیستم عامل خود یک برنامۀ سیستمی است که مدیریت و کنترل سخت افزار و
اجرای سایر برنامه ها را برعهده دارد. در واقع بدون اجراي سيستم عامل، رایانه قادر به اجراي هيچ
برنامه اي نيست. علاوه بر اين، سيستم عامل به عنوان رابط بين كاربر و سخت افزار، عمل مي كند.
شکل 1 1 اجزاي سخت افزاري رایانه
3
مهمترين هدف سيستم عامل آن است كه استفاده از رایانه را براي كاربران، راحت و ساده كند تا
آن ها بتوانند برنامه هاي مورد نظر خود را اجرا كنند.
دستورهای كاربر براي اجرا به وسيلۀ رایانه، به سيستم عامل اعلام مي شود. نتايج حاصل،
پس از اجراي برنامه ها به وسيلۀ سيستم عامل ، به اطلاع كاربر مي رسد.
در شكل 2 1 نقش سیستم عامل هنگام ارتباط با يك رایانۀ شخصی نشان داده شده است.
شکل 2 1 ارتباط كاربر  نرم افزار و سخت افزار
2 1 سيستم عامل های رایانه هاي شخصي
گسترش روزافزون رایانه های شخصی سبب عرضۀ سیستم عامل های مختلفی برای آن ها شد.
رایانه هاي شخصي را مي توان به دو گروه بزرگ تقسيم كرد:
الف( رایانه هاي اپل م یکنتاش ) .)Apple Macintosh
ب( رایانه هاي شخصی IBM و سازگار با آن با پردازنده هاي شركت AMD و اینتل ) .)Intel
رایانه هاي گروه اول از سیستم عامل اختصاصی خود بهره مي برند. رایانه هاي گروه دوم
خيلي زود مورد توجۀ شركت هاي سخت افزاري و نرم افزاري قرار گرفتند. گونه هاي متعددي از
سيستم عامل ها نيز براي گروه دوم عرضه شدند. اولين تلاش ها براي ارائۀ سيستم عاملي كارآمد
در سال 1969 نتيجه داد و سبب عرضۀ يونيكس 1 شد. اين سيستم عامل به زبان برنامه نويسي C
در آزمايشگاه بل 2 تولید و تکامل يافت. البته نسخه هاي قبلي يونيكس و سيستم عامل هاي ديگري
Unix  1
Bell Laboratory  2
4
نظير VMS ، قبلاً روي كامپيوترهاي بزرگ 1 ايجاد شده و مورد استفاده قرار گرفته بودند . يونيكس
يك سيستم عامل چند برنامه اي و چند كاربري بود ولي قالب دستوري پيچيدۀ آن سبب شده بود
كه استقبال عمومي از سوي كاربران مبتدي از اين سيستم عامل صورت نگيرد.
به تدريج سيستم عامل هاي ديگري نظير DOS ، Os/2 و لينوكس 2 براي كامپيوترهاي شخصي
عرضه شدند كه به كاربران امكان مي داد سيستم عامل دلخواه خود را انتخاب كنند.
محصولات ما كيروسافت
شركت مايكروسافت در اوايل دهۀ 1980 با ارائۀ سيستم عامل MS-DOS وارد بازار نرم افزار شد.
با گذشت زمان اين سيستم عامل تكامل يافت و مشكلات اوليۀ آن برطرف شد. سادگي نصب و
كار با اين سيستم عامل سبب شد این سیستم عامل در میان بسياري از كاربران رایانه هاي شخصي
متداول شود. اين سيستم عامل در مقايسه با سيستم عامل هاي امروزي، بسيار ساده و ارتباط كاربر
با سيستم عامل نيز به صورت خط دستور 3 بود. به اين مفهوم كه كاربران براي اجراي دستورات
مورد نظر، آن ها را در مقابل اعلان دستور، تايپ كرده و اجرا مي كردند )شکل 3 1(.
Main frame  1
Linux  2
Command Line  3
شکل ٣ 1 نمونه اي از واسط دستوري با دو دستور اجرا شده
5
رابط كاربر متني، يكي از مهمترين مشكلات سیستم عامل MS-DOS محسوب مي شود. با
تمام تلاشي كه براي بهبود اين سيستم عامل صورت گرفت، گرايش عمومي كاربران براي استفاده
از واسط كاربر گرافيكي 1 سبب شد شركت مايكروسافت پوسته اي گرافيكي به نام Windows 3.1
را معرفي كند. استقبال كاربران از اين سیستم عامل سبب گرايش شركت مايكروسافت براي عرضۀ
سيستم عامل بعدي به نام Windows 95 در سال 1994 شد. اين سيستم عامل محيط كاربرپسندي را
پيش روي كاربران قرار داد. نسخۀ بعدي ويندوز به نام Windows 98 با قابليت هاي جديدتري نظير
رابط كاربر زيباتر، پشتيباني از چند رسانه اي، پشتيباني از سخت افزارهاي متنوع، امكان ارتباط با
ساير رایانه هاي شبكه و مرورگر اينترنتي ارائه شد و پاسخگوي بسياري از نيازمندي هاي كاربران
گردید.
شركت مايكروسافت نسخه هاي ديگری از سيستم عامل ويندوز مانند: ،Windows ME
،Windows 2003 Server ،Windows XP ، Windows 2000 (Home / Server) Windows NT
Windows Vista ، Windows 2008 Server و Windows 7 را عرضه کرده است.
ويندوز NT و 2000 به دليل حمايت از ایجاد و پ کیربندی شبکه، مورد توجۀ مدیران شبكه
قرار گرفتند.
3 1 راه اندازي رایانه با ویندوز 7
ویندوز 7 یکی از آخرین نسخه های ویندوز است. نسخه های مختلف ویندوز 7 و ویژگی های آن
در فصل هفتم شرح داده شده است. در ادامۀ این فصل، فرض بر این است که قبلاً سیستم عامل
ویندوز 7 به درستی روی رایانه نصب شده است.
براي راه اندازي رایانه، دكمۀ اصلي روشن كردن 2 رایانه را که معمولاً در جلوي یکس
قرار دارد، فشار دهيد. بدين ترتيب چراغ رنگی روي یکس روشن مي شود. به محض روشن شدن
رایانه، برنامه اي به بررسي قطعات سخت افزاري سيستم مي پردازد. در صورتي كه رایانه مشكلي
نداشته باشد، پرونده 3 های سيستم عامل از روي ديسك سخت راه انداز به حافظۀ اصلي بارگذاري
GUI  1
Power  2
3 پرونده) File (: به مجموعه اي از داده هاي مربوط بهي ك موضوع مشخص كه با يك نام ذخيره مي شود ، پرونده گويند . پرونده
مي تواند ماهيتي متني ، صوتي ، تصويري ، برنامۀ اجرایی، فيلم و ... داشته باشد. عمل ذخيره سازي داده ها روي حافظۀ جانبي ک امپیوتر تحت
يك پرونده انجام می شود.
6
مي شود . 1 اگر اين فرايند با موفقيت انجام شود، رایانه راه اندازي خواهد شد.
توجه
در ادامۀ این فصل ، فرض بر این است که قبلاً سیستم عامل ویندوز 7 به درستی
روی رایانه نصب شده است.
ورود به ويندوز )log on( 7
ويندوز 7 به گونه اي طراحي شده است كه مي تواند به وسيلۀ چندين كاربر استفاده شود. در هنگام
نصب، ويندوز 7 پيشنهاد مي كند كه براي هر كاربر، يك حساب كاربري 2 به وجود آوريد. هر
حساب كاربري ، شامل يك نام كاربر 3 و گذر واژه 4 است.
فرایند تشخیص هویت کاربر و ورود به سیستم که log on نامیده مي شود به مجموعه
عملياتي گفته مي شود كه براي معرفي كاربر به سيستم انجام مي شود. به اين ترتيب با انتخاب نام
كاربری و رمز عبور و بررسي اعتبار آن، امكان ورود به محيط سيستم عامل و دسترسي به منابع
رایانه به وجود مي آيد. به صورت پيش فرض، با شروع ويندوز 7، صفحۀ ورود مانند شكل 4 1
نمايش داده مي شود.
1 این کار توسط برنامه ای به نام Loader انجام می شود.
2 User Account )در کتاب سیستم عامل جلد دوم مطالب بیشتری را در مورد حساب های کاربری و نحوۀ ایجاد آن ها خواهید
آموخت(.
User Name  3
Password  4
شکل 4 1 كادر دریافت کلمۀ عبور در ویندوز 7
7
در صفحۀ ورود ، روي نام كاربري موجود كليك كنید. در شكل 4 1 یک حساب كاربري
با نام User-Name به چشم مي خورد . در صورت وجود رمز عبور براي حساب كاربري ، بايد آن را
تايپ كرده و كليد Enter را فشار دهيد . تعداد نام هاي كاربري نمايش داده شده در صفحۀ ورود
به تعداد حساب هاي تعريف شده در ويندوز 7 ، بستگي دارد . اگر فقط يك كاربر تعريف شده و
گذرواژه اي براي آن انتخاب نشده باشد، ورود به ويندوز 7 بدون ظاهر شدن كادر دریافت کلمۀ
عبور و تنها با یک کل کی، امکان پذیر است.
نكته
در صورتی که ویندوز 7 را در کنار سیستم های عامل دیگری در کامپیوتر
خود نصب و مورد استفاده قرار دهید، پس از روشن ک ردن کامپیوتر و قبل از
راه اندازی یکی از دو یا چند سیستم عامل نصب شده، صفحه ای نمایان شده و از
شما خواسته مي شود با کلیدهای جهت نما، سیستم عامل مورد نظر خود را انتخاب
کنید.
تمرين
در كارگاه يكي از رایانه هاي موجود با سيستم عامل ويندوز 7 را روشن كنيد.
صفحۀ ورود به ويندوز 7 را مشاهده کرده و اسامی کاربری موجود در آن را مشاهده
کنید.
تنها زماني مي توانيد وارد محيط ويندوز شويد كه اطلاعات يك حساب كاربري را در
اختيار داشته باشيد يا براي ورود به ويندوز 7، رمزي تنظيم نشده باشد. در اين صورت محيطي مانند
شكل 5  1، نمايان خواهد شد.
8
به صفحۀ اصلي محيط ويندوز 7، اصطلاحاً میزکار 1 گويند. به صورت پيش فرض در بخش
پايين صفحۀ میزکار، نوار وظيفه 2 وجود دارد. روي میز کار، تعدادي تصوير كوچك وجود دارد
كه نشانه 3 ناميده مي شوند.
تعداد نشانه هاي میزکار از يك رایانه، به رایانۀ ديگر متفاوت است. مشاهده خواهيد كرد
كه به راحتي مي توان نشانه ها را حذف يا اضافه كرد. هر نشانه معمولاً داراي يك عنوان است و
در واقع مسیر کوتاه تری برای دسترسی به یک برنامۀ اجرایی است.
4 1 اصول ابتدايي كار در محيط ويندوز 7
براي اينكه بتوان با محيط ويندوز 7 ارتباط برقرار كنید ، بايد با يكسري از اصطلاحات مقدماتي
آشنا شوید . با توجه به اينكه ارتباط كاربر با ويندوز 7 به وسيلۀ ماوس و صفحه كليد انجام مي شود،
در ادامه شرح اصطلاحات مربوط به كار با اين دو ابزار ورودي آورده شده است.
Desktop  1
Taskbar  2
Icon  3
شکل 5  1 میزکار ويندوز 7
دکمۀ شروع
گجت های میزکار
ناحیۀ اعلان
نشانه های روی میزکار
نوار وظیفه
ناحیه Quick Access
9
ماوس
1 كليك ) click (: به صورت پيش فرض، يك بار فشار دادن دكمۀ سمت چپ ماوس
و رها كردن آن را گويند. كليك كردن معمولاً براي انتخاب يك شي 1 در محيط ويندوز انجام
مي شود.
2 دوبار كليك ) Double click (: دوبار فشار دادن دكمۀ سمت چپ ماوس به صورت
متوالي را گويند. دوباركليك معمولاً براي فعال كردن شي در محيط ويندوز انجام مي شود.
3 كليك راست ) Right click (: فشار دادن و رها كردن دكمۀ سمت راست ماوس را
گويند. اين كار معمولاً براي فعال كردن گزينه هاي انتخابي يا منوهاي ميانبر در محيط ويندوز 7
مورد استفاده قرار مي گيرد.
4 كشيدن و انداختن ) Drag (: كليك روي يك شي و همزمان نگه داشتن دكمۀ چپ
ماوس، جابه جا کردن شيءِ مورد نظر و رها کردن دکمه در موقعيت مقصد را کشیدن و انداختن
گويند.
صفحه كليد
همانطور كه قبلاً نيز بيان شد، ويندوز 7 داراي رابط كاربر گرافيكي است. اجراي دستورات در
اين سيستم عامل عموماً با استفاده از ماوس انجام مي شود. معمولاً صفحه كليد براي تايپ نويسه ها
و اختصاص نام ها مورد استفاده قرار مي گيرد. شكل 6  1 نمونه اي از صفحه كليد استاندارد را
نشان مي دهد. تقريباً همۀ صفحه كليد هاي جديد، علاوه بر كليدهاي استاندارد، داراي كليدهاي
ديگري نيز هستند كه براي كار در محيط ويندوز تعبيه شده اند.
1 شی می تواند نام یک پرونده، پوشه، دکمه و ... باشد. به تدریج با این واژه ها آشنا خواهید شد.
شكل 6  1 شمايي از يك صفحه كليد استاندارد
کلیدهای ماشین حسابی
کلیدهای چند رسانه
کلیدهای ویرایشی
کلیدهای تابعی
کلیدهای تایپ
کلیدهای مبدل
10
كليدهاي صفحه كليد را مي توان به صورت زير تقسيم بندي نمود:
1كليدهاي تايپ: براي تايپ حروف و اعداد به ک ار مي رود.
2كليدهاي تابعي: شامل كليدهاي F1 تا F12 است که در برنامه ها، کاربردهای مختلف دارد.
3كليدهاي ويرايشي: براي ويرايش متن هاي تايپ شده به كار مي رود و شامل
كليدهاي جهت نما، Home ،End ،Delete ،Backspace و. .. هستند.
4كليدهاي ماشين حسابي: شامل اعداد صفر تا 9 و چهار عمل اصلي رياضي و Enter
براي سهولت ورود اعداد در سمت راست صفحه كليد است. براي فعال شدن اين ناحيه، كليد
NumLock را فشار دهید تا چراغ آن روشن شود. در صورت خاموش بودن NumLock كليدهاي
اين قسمت مانند كليدهاي جهت نما عمل مي كنند.
5 كليدهاي چندرسانه اي: كليدهايي اختياري كه در برخي صفحه كليدهاي جديد
براي سهولت كار با برخي نرم افزارهاي متداول )مانند Internet Explorer ( يا كنترل پخش صدا
و فيلم در نظر گرفته شده است.
6 كليدهاي مبدل: كليدهايي مانند Alt، Ctrl و Shift كه معمولاً به صورت همزمان با
ساير كليدها استفاده مي شوند و عملكرد آن ها را تغ ییر مي دهند.
نکته
در کتاب های آموزشی رایانه، علامت + بین نام کلیدها به مفهوم فشار همزمان
کلیدهاست. به عنوان مثال Alt+F به مفهوم فشار همزمان دو کلید Alt و F در صفحه
کلید است. در این کتاب نیز از این قرارداد استفاده شده است.
تمرين
در صفحه كليد رایانۀ خود، كليدهاي تایپ، تابعي، ویرایشی، مكان نما و
ماشين حسابي را پيدا كنيد. تعداد هر گروه از این كليدها را تعيين كنيد.
5  1 آشنايي با آرگونومي
آرگونومي به مفهوم تطبيق دادن ابزار و محيط كار با اندام فرد به نحوي كه مطلوب ترين و سالم ترين
شيوه براي انجام كار فراهم شود. آرگونومي بايد در طراحي دستگاه ها و محيط قرارگيري اجزاءِ
11
مختلف رایانه رعايت شود تا از بروز اثرات سوءِ ناشي از كار طولاني مدت بر بدن انسان جلوگيري
شود. به عنوان مثال، ارتفاع ميزكار، فاصلۀ صفحه نمايش تا چشم، وضعيت صندلي و ... مواردی
هستند كه در آرگونومي مورد توجه قرار مي گيرند )شکل 7 1(.
در هنگام كار با رایانه رعايت نكات زير توصيه مي شود:
1 با توجه به اين كه اغلب كاربران در محيط هاي سربسته و فضاهاي كوچك كار مي كنند،
بهتر است محيط كار شما به سيستم تهويه مطبوع مجهز باشد. محيط بايد از نور كافي برخوردار
بوده و به منظور جلوگيري از ايجاد الكتريستۀ ساكن، كف پوش اتاق بايد از جنس پلاستيك يا
چوب باشد.
2 صفحه نمايش را در محل مناسبي قرار دهيد كه بدن كاملاً راست و ستون فقرات به طور
مستقيم قرار گيرد. چشم ها بايد با صفحه نمايش روي يك خط مستقيم باشند.
3 به تناوب از پشت ميز رایانه برخاسته و استراحت كنيد. مي توانيد با نرمش هاي ساده،
گردن، بازو، مچ، دست ها و پاها را حركت دهيد.
4 پشتي صندلي بايد به هر زاويه اي قابل تغيير بوده و به وضعيت دلخواه درآيد. ارتفاع
پشتي بايد به نسبت قد افراد قابل تنظيم بوده و كمي محدب باشد.
شكل 7 1 نحوۀ نشستن صحیح در هنگام کار با رایانه
26cm  17
6 cm  4
72cm
45cm
6 cm
70cm 50
<9 °
<9 °
12
5  پاها را طوري قرار دهيد كه با بدن زاويۀ 90 درجه بسازند. حتماً از زيرپايي استفاده
كنيد تا از بي حسي ناشي از آويزان ماندن پا جلوگيري كند.
6  به فاصلۀ چشم تا صفحه نمايش بين 50 تا 70 سانتي متر رعايت شود. براي جلوگيري از
خستگي چشم از صفحه نمايش با شدت نور بالا براي مدت طولاني استفاده نكنيد. هرچند وقت
يك بار براي مدت چند ثانيه به اجسام در فاصلۀ دور نگاه كنيد.
7 از ميز و صندلي با اندازۀ قابل تنظيم و از جنس مناسب استفاده كنيد. ارتفاع كف
صندلي از زمين حدود 40 تا 60 سانتي متر )بسته به قد كاربر( و ارتفاع ميز رایانه از زمين حدود
70 سانتي متر تنظيم شود.
خلاصۀ فصل
رایانه ها از دو بخش سخت افزار و نرم افزار تشكيل شده اند. نرم افزارها خود به دو گروه عمدۀ
نرم افزارهاي سيستمي و كاربردي تقسيم مي شوند. سيستم عامل را مي توان مهمترين نرم افزار
سيستمي دانست كه نقش رابط بين كاربر و رایانه را بر عهده دارد. به همين دليل بلافاصله پس از
روشن شدن رایانه، سيستم عامل اجرا مي شود. سيستم عامل وظيفه های متعددي برعهده دارد كه
از آن جمله مي توان به مديريت )تخصيص و بازستانی( منابع، اجراي دستورات كاربران، اجراي
برنامه هاي ديگر، مديريت سخت افزار و... اشاره كرد.
همگانی شدن رایانه های شخصی سبب عرضۀ سیستم عامل های مختلفی برای آن ها شده
است. در بین سیستم عامل های موجود، ویندوز از محبوبیت بیشتری برخوردار است. سیستم عامل
ویندوز 7، یکی از آخرین نسخۀ ویندوز، تا به امروز است. ویندوز 7 نسخه های متعددی دارد.
راه اندازی رایانۀ شخصی، فرایندی است که با فشار دکمۀ Power شروع و با استقرار کامل
سیستم عامل در حافظه پایان مي پذیرد. اولین گام در کار با سیستم عامل ویندوز 7، مرحلۀ ورود
Log On( ( است. در این مرحله باید با یک حساب کاربری، خود را به ویندوز معرفی کنید.
خودآزمایی
1 منظور از سخت افزار و نرم افزار چیست؟
2 فرایند راه اندازی رایانه را به اختصار شرح دهید.
3 منظور از منابع رایانه چیست؟ منابع رایانه به چند دسته تقسیم مي شوند؟
13
4 هر یک از واژه های زیر را به اختصار شرح دهید.
Administrator, Log On, Linux, File
٥  رایانۀ شخصی را روشن کرده و وارد سیستم عامل ویندوز شوید. سپس به ک مک مربی خود
از سیستم عامل خارج شوید تا خاموش شود.